Distopya Nedir? Distopya Ne Demek?

Özellikle 20. yüzyıl kurgu edebiyatında sıkça rastladığımız distopya türü, dünyanın gelebileceği noktaları gözler önüne seriyor. 1984 romanıyla yakından tanıma imkanına eriştiğimiz distopyalar, içerisinde yaşayan toplum için bir işkenceye dönüşebiliyor. Peki distopya nedir? Distopya ne demek? Gelin beraber inceleyelim...

Distopya Nedir?

Distopya kısaca anlatmak gerekirse mükemmel ve refah bir toplumun tam zıttıdır diyebiliriz. Distopya dünyalar veya distopik evrenler tabiri ise edebiyatta kendi tarihsel ve fiziki gerçekliğimizden kopmuş, dışarıdan bakıldığında insan yaşamına karşı totaliter bir rejim kurgusunu işaret eder. 20. yüzyılda yaygınlaşan bu edebi akımın en büyük temsilcileri George Orwell, Aldous Huxley ve Anthony Burgess gibi yazarlardır.

Distopya evrenlerde genellikle toplum yaşamının dışında bireyin kimliği ve özgürlükleri, güç odağını elinde bulunduran rejim tarafından hiçe sayılır. Günümüz toplumunun yozlaşmış noktalarına karşı bir eleştiri olarak okunabilecek distopya eserleri, çoğu dünya devletinin İnsan Hakları Beyannamesi'ni kabul ettiği ve hızla gelişen bir zaman olan 20. yüzyılda kaleme alınmıştır. Dışarıdan bakıldığı zaman her zaman hayal edilen mükemmel topluma doğru hareket edilirken aslında içeride bireylere ve toplumlara karşı türlü zulümlerin bulunduğunu gören yazarlar, politik baskıya karşı edebi bir dille cevap vermek için distopya eserler yazdı. Sonuç olarak tarihsel açıdan yaşananların tersini anlatan eserler elimize geçse de toplumun o sırada hissiyatlarını, abartılı bir yönle öğrenme imkanına eriştik. Bu yönüyle distopya, politik edebiyatın en vurucu ve etkili türlerinden biri olarak görülür.

Distopya Ne Demek?

Distopya kelimesinin kökenleri Antik Yunan'a kadar dayanır. Antik Yunan filozoflarının sıklıkla düşlediği mükemmel toplum olan Ütopya'nın bir karşıtı olarak karşımıza çıkan distopya, ilk defa İngiliz yazar John Stuart Mill tarafından kullanıldı. Antik Yunanca'da "kötü yer" anlamına gelen distopya, "dis" ve "topya" kelimelerinin birleşiminden oluşur. Distopya yerine sıklıkla anti-ütopya denildiği de görülür. İlk ortaya atıldığı tarihten bu yana distopya kelimesi, kötü olarak addelilen kurgu toplum yaşantısını ifade etmek için kullanılmaktadır.

Distopya Türleri

Distopya üzerine kurulan edebiyat eserleri, genellikle temelde bir sistem eleştirisi içerse de mesaj bakımından birbirinden bazı noktalarda ayrılır. Özellikle yazarların distopik evreni yaratma aşamasındaki bazı belirgin farklar öne çıkar.

Hükümet Kontrolü İçeren Distopyalar

Çoğu eser baskın bir gücün kontrolü üzerine odaklansa da bazı distopyalar direkt olarak hükümetin baskı politikaları üzerinden ilerleyen kurgu evrenlerden oluşur. En iyi örneklerinden biri olarak görülen "1984", baskıcı ve gözetleyici bir rejimin insan hayatına etkilerini anlatmakta fazlasıyla etkili olmuştur.

Çevresel Yıkım

Çevresel yıkım üzerine yoğunlaşan distopyalar, genellikle büyük bir yok oluş sonrasını konu edinir. Bu yok oluşların birçoğu 1980'li yılların en büyük korkularından olan nükleer küresel felakettir. İnsanlığın birbirini yok ettiği bu kurgu evrenlerde politik nedenlerle yapılan çevresel yıkımın topluma ne derece zarar verebileceği irdelenir.

Bireyselliğin Kayboluşu

Toplumda yavaş yavaş eriyen ve bireyselliği kaybolan insanlar teması, sıklıkla distopyanın konuları arasında girer. Dışarıdan ilk bakıldığında ütopik bir evreni anlatıyor gibi duran Aldous Huxley tarafından kaleme alınmış "Cesur Yeni Dünya" romanı, bu türün en iyi örneklerinden biridir.

Düşman Toplum

Rejimleri bir kenara bırakarak toplumun kendisinin eleştirildiği düşman toplum temalı distopyalarda ana kahramanımızın içinde bulunduğu ortamda çektiği yabancılığa tanık oluruz. Temelde bir sistem eleştirisi olsa da "Fahrenheit 451" romanı, bazı yönleriyle düşman toplum temasına sahiptir.

Teknolojik Kontrol

Karanlık teknolojinin geliştiği bir dönemi anlatan teknolojik kontrol distopyaları; genellikle devasa şirketleri, günümüz ahlakına sığmayan teknolojik ürünleri ve sınıf çatışmasını işler. Son yıllarda özellikle oyun dünyasında karşımıza çıkan Cyberpunk evrenler, teknolojik kontrol distopyalarının örneklerinden biridir. Teknolojik kontrol distopyalarına Blade Runner ismiyle filmi de yapılmış olan "Androidler Elektrikli Koyun Düşler Mi?" romanı örnek gösterilebilir.

Distopya Kitap Önerileri

• 1984 - George Orwell
• Otomatik Portakal - Anthony Burgess
• Fahreneit 451 - Ray Bradbury
• Cesur Yeni Dünya - Aldous Huxley
• Yüksek Şatodaki Adam - Philip K. Dick
• Hep Yuvaya Dönmek - Ursula K. Le Guin
• Sineklerin Tanrısı - William Golding
• Damızlık Kızın Öyküsü - Margaret Atwood
• Açlık Oyunları - Suzanne Collins
• Yol - Cormac McCarthy
• Androidler Elektrikli Koyun Düşler Mi? - Philip K. Dick